Najświeższa ankieta kredytowa NBP przedstawia raczej chłodny obraz popytu na kredyt. W dużym uproszczeniu albo popytu na kredyt już nie ma (mieszkaniowy, inwestycyjny firmowy), albo jeszcze jest, ale kwestią czasu pozostaje jego ograniczenie wiedzione i od strony samych zainteresowanych (ogólne warunki makroekonomiczne), i od strony możliwości podażowych (kredyt firmowy bieżący, kredyt konsumpcyjny). Wygląda na to, że kumulacja negatywnych czynników nastąpi w 2023 roku. Negatywny impuls kredytowy w gospodarce jest bardzo silny.
Opis radzimy czytać jednocześnie z oglądaniem zamieszczonych wykresów. Łatwiej wtedy uzmysłowić sobie skalę i szybkość wyhamowania.
Kredyty przedsiębiorstw
W II kwartale 2022 r. nastąpił spadek popytu na kredyty przedsiębiorstw w większości segmentów. Wyjątek stanowią kredyty dla dużych przedsiębiorstw - tam obserwujemy jeszcze minimalne wzrosty (ocena lekko powyżej zera). Przyczyny tego stanu rzeczy to przede wszystkim spadek zapotrzebowania na finansowanie inwestycji. Warto odnotować też spadek zapotrzebowania związanego z fuzjami, czy też nagromadzenie negatywnych ocen pozostałych czynników. Nie wiemy, co się tu czai, ale mimo wzrostu popytu na zapotrzebowania obrotowe łączna skala popytu obniżyła się - wygląda na to, że szereg drobnych czynników może mieć spore znaczenie. Przewidywania w zakresie popytu na kredyt pozostają bardzo negatywne.
Kryteria udzielania kredytów uległy dalszemu zaostrzeniu, choć w skali mniejszej niż w poprzednim kwartale. W niektórych aspektach banki oczekują kolejnych, drastycznych kroków zacieśniających. W przypadku warunków udzielania kredytów nie ma większych zmian. Całościowo polityka kredytowa* pozostaje w tym roku bardziej restrykcyjna z uwagi na wyższe stopy procentowe, ogólnie zwiększone ryzyko kraju oraz ryzyko branży.
* Kryteria udzielania kredytów są rozumiane jako ustalone przez bank minimalne standardy zdolności kredytowej, jakie musi spełnić kredytobiorca, aby uzyskać kredyt. Warunki udzielania kredytów są to cechy umowy kredytu uzgadniane przez bank i kredytobiorcę, w tym marża odsetkowa, pozaodsetkowe koszty kredytu, maksymalna kwota kredytu, wymagane zabezpieczenia i maksymalny okres kredytowania. Polityka kredytowa = kryteria + warunki.
Kredyty mieszkaniowe
Popyt na kredyty mieszkaniowe solidnie spadał i nie zaobserwowano żadnej zmiany dot. przewidywanej sytuacji w przyszłości. Na spadki złożyły się czynniki związane z ogólnie złą sytuacją sektora rynku nieruchomości, niekorzystne zmiany w wydatkach konsumpcyjnych oraz sytuacji finansowej gospodarstwa domowego. Widać też wyraźne obniżenie popytu wiedzione kryteriami oraz warunkami udzielenia. Wygląda na to, że w przypadku gospodarstw domowych czynniki regulacyjne odgrywają podobną rolę w redukcji popytu, co czynniki ekonomiczne.
Wśród kryteriów udzielania kredytów spadały przede wszystkim marże (wzrost na wykresie to właśnie spadek). Banki generalnie spodziewają się, że niekorzystne (dla klientów) zmiany kryteriów już w dużej mierze za nami. Nie oznacza to jednak, że od strony podażowej banki stoją w blokach startowych. To nie jest ten moment.
Kredyty konsumpcyjne
Popyt na kredyty konsumpcyjne ma się dobrze, choć już po raz kolejny z rzędu banki spodziewają się wychłodzenia (nasze myśli też podążają w tę stronę). Główna siła napędowa to finansowanie dóbr trwałego użytku. W związku z sytuacją sektora nieruchomości oraz generalnie trudniejszymi warunkami finansowania (wyższe stopy) odnosimy wrażenie, że to pieśń przeszłości. Wydaje się to tym bardziej prawdopodobne, iż zaczynają rosnąć marże, co przy wysokich stopach dodatkowo zwiększa ten koszt finansowania. Wydaje się też, że to podejście zupełnie zrozumiałe z uwagi na nadchodzące spowolnienie, rozluźnienie rynku pracy oraz wzrost stopy bezrobocia.
Czy te ankiety mają w ogóle jakiś związek z rzeczywistością?
Wcale nie jest to pytanie prowokacyjne. Przede wszystkim należy znaleźć się w posiadaniu danych, na podstawie których można je weryfikować. Te są z kolei fragmentaryczne, gdyż potrzebujemy informacji o nowo-udzielanych kredytach, a nie wolumenach (stanach). W stajni NBP widnieje tylko bardzo prosty podział na nowe kredyty: konsumpcyjne (bez bieżących), przedsiębiorstw, na nieruchomości oraz pozostałe. Popatrzmy jak wyglądają.
Kredyty hipoteczne wyraźnie hamują, kredyty konsumpcyjne i przedsiębiorstw również są już po "górce". Zbieżność z ankietami kredytowymi jest więc spora. Na pytanie o związek ankiet z rzeczywistością należy odpowiedzieć twierdząco: TAK.
Spróbujmy więc ekstrapolować trendy na kolejne miesiące roku (uwaga - to nie jest ćwiczenie ekonometryczne, a raczej luźniejsza próba ekstrapolacji, bez nadmiernego pesymizmu). Interesuje nas przede wszystkim jaka będzie całkowita kreacja kredytu w całym roku. W ujęciu dynamicznym skala kreacji kredytu będzie w tym roku ujemna. Wolumeny kredytowe zmniejszą się naszym zdaniem w jeszcze większym stopniu z uwagi na nadpłaty i wcześniejsze spłaty. Po potężnych wzrostach w 2021 roku wchodzimy w okres "bezkredycia". Być może bardziej obrazowo można to przedstawić w ujęciu absolutnym. O ile jeszcze w 2021 roku gospodarkę zasiliło dodatkowo 77,5 mld nowych kredytów (~3% PKB) względem tego, co widzieliśmy rok wcześniej, to w roku 2022 odnotować możemy spadek o około 3 mld zł (w covidowym 2020 spadek wyniósł 23 mld zł).
Powyższe rozważania są nominalne. Kredyt obsługuje działalność realną i lepsze porównanie uzyskamy po zdeflowaniu zmian jakąś miarą cen. Niech to będzie dla całej masy kredytów CPI (oczywiście moglibyśmy zastosować PPI dla kredytów firmowych, ale w ten sposób osiągnęlibyśmy jeszcze niższe liczby z uwagi na wręcz niebotyczne poziomy tego wskaźnika).
W takim ujęciu negatywny impuls kredytowy jest porównywalny do roku 2020. Bez nadmiernego czarnowidztwa można uznać, że reakcja kredytobiorców na zmiany polityki pieniężnej, niepewność oraz czynniki regulacyjne jest bardzo silna. Można też zaryzykować stwierdzenie, że działanie czynników negatywnych może jeszcze pogłębić się w kolejnych miesiącach i apogeum negatywnego oddziaływania zobaczymy w 2023 roku. Oczywiście kreacja kredyty ma bezpośrednie i oczywiste przełożenie na zagregowany popyt. Wpływ na zagregowaną podaż, zwłaszcza przy od lat spadającej stopie inwestycji, to temat na osobny odcinek.