Jak długo wytrzyma jeszcze polski konsument?

Analizę rozpoczęliśmy od mechanicznego wyznaczenia potencjalnej rocznej stopy wzrostu wydatków konsumpcyjnych. Piszemy o mechanice, gdyż za potencjał przyjęliśmy trendy szacowane filtrem Hodricka-Prescotta (HP). Według takich obliczeń konsumpcja w Polsce powinna dalej rosnąc (średnio rzecz biorąc, w trendzie) w tempie zbliżonym do 2,7%. W krótkich perspektywach czasowych to trafna i pomocna ekstrapolacja tego, co działo się w ostatnich latach. Wyniki takie są stosunkowo zbieżne do szacunków długoterminowego wzrostu PKB i jakoś specjalnie to nie dziwi (o czym za chwilę). Szybka odpowiedź na pytanie czy konsumpcja dalej będzie rosnąć jest twierdząca. Odwrotny przebieg spraw wymagałby wyjątkowo niekorzystnych zbiegów okoliczności.

Idźmy jednak dalej – dodajmy kilka wyjaśnień. Wynik Polski to wciąż więcej niż średnio w UE oraz strefie euro (w obu przypadkach 1,7%), ale nieco mniej niż w innych krajach regionu CEE. Kraje te są jednak od Polski nieco biedniejsze (niższy strumień PKB per capita) stąd też w naturalny sposób także i konsumpcja powinna rosnąć tam szybciej (jak i cała gospodarka). Świetny wynik Irlandii i Luksemburga należy uznać po prostu za kwintesencję problemów z pomiarem statystycznego podziału PKB w krajach, na których wyniki znacząco wpływa chęć posiadania w nich rezydencji podatkowej.

Przeprowadzona krótka analiza sama w sobie daje bardzo uproszczony obraz rzeczywistości. Dla poszerzenia wyników postanowiliśmy przyjrzeć się tzw. beta konwergencji – oglądamy na ile konsumpcja spowalnia wraz ze wzrostem zamożności gospodarstw domowych. Paradoksalnie przykłady państw Unii Europejskiej pokazują, że proces ten jest raczej umiarkowany – ilustrację dostarcza wykres 2. Takie zestawienie zdaje się potwierdzać wniosek płynący z prostego filtrowania danych.

Wydatki konsumpcyjne w Polsce są mniej zmienne niż w państwach Unii Europejskiej. Odchylenie standardowe kwartalnych stóp wzrostu wynosi 2,1pp. Jest podobne jak średnia UE, ale jednocześnie plasuje się ono poniżej mediany (2,3pp). Polska należy do tej części krajów, gdzie stabilność konsumpcji jest wyższa. Skala wahań jest m. in. o 35% niższa niż w Hiszpanii, 25% niższa niż we Francji i Portugalii. Dzieje się tak ze względu na stosunkowo zróżnicowaną strukturę gospodarczą na tle państw UE, w tym mniejszą zależność od turystyki. Bardziej równomierny udział przemysłu i usług na tle tych państw sprawia, że gospodarka jest zdecydowanie mniej podatna na globalne zaburzenia. W takich warunkach zdecydowanie łatwiej szacować faktyczny potencjał gospodarczy.

Tak, ale bez przesady. Bieżące tempo wzrostu konsumpcji jest prawdopodobnie szczytowym w tym cyklu gospodarczym. GUS wskazał, że spożycie gospodarstw domowych wzrosło o 4,4% w II kw. 2025 r., w kolejnych dwóch-trzech kwartałach prognozujemy zbliżone wyniki, po czym spodziewamy się spowolnienia do ok. 3,5% w 2026 r. W ubiegłych latach wydatki konsumpcyjne rosły szybciej niż PKB dzięki silnym podwyżkom wynagrodzeń oraz poprawie zatrudnienia na rynku pracy. Takie tendencje były spójne w niemal wszystkich państwach regionu Europy Środkowo-Wschodniej (CEE).

Za spowolnieniem konsumpcji przemawia obecnie spadek realnego tempa wzrostu płac. Uważamy, że tempo wzrostu wynagrodzeń spadnie z 7,5% w III kw. 2025 r. do około 6,5% w 2026 r. (tj. o 1 pp.). W tym czasie inflacja pozostanie stabilna na poziomach zbliżonych do 2,5%. Tym samym przyszłoroczne wzrosty dochodów po korekcie o inflację będą wynosić 3,5-4,0% i to w tym zakresie należy spodziewać się wahań konsumpcji. Nagłe (i nieoczekiwane) podbicia wydają się mało prawdopodobne z kilku powodów.

Po pierwsze, w bieżących warunkach będzie zdecydowanie trudniej wygenerować wzrost produktywności, który pozwalałby powiększać wynagrodzenia jeszcze szybciej, ale nadal bez inflacji. Oczywiście możemy założyć, że pojawią się czynniki znacząco podnoszące wydajność z uwagi choćby na nowe zdobycze technologiczne. Bardziej jednak należałoby tu mówić o koncepcjach raczej abstrakcyjnych, sugerujących potencjał przyspieszenia produktywności w przyszłości. Trafne prognozowanie takich zmian w bardziej rygorystycznie określonych ramach czasowych jest karkołomne. Proponujemy w zamian skupić się na wariancie bardziej pesymistycznym i wnioskowaniu bardziej przyziemnym, opartym na dotychczasowych zmianach produktywności pracy przebiegających z nieco większą częstotliwością, ale za to przynajmniej mierzalnych, a nie konceptualnych.

Dane Eurostat wskazują, że od 2015 r. produktywność pracy powiększyła się w Polsce o około 25%, podczas gdy średnio w UE było to 5%. Szczegółowe zestawienie zmian wskazuje, że odpowiadały za to głównie lata silnego napływu pracowników z Ukrainy tj. 2015 – 2017 oraz 2022 – 2023. Prawdopodobnie po części związane jest to z niepoprawnym klasyfikowaniem faktycznej liczby pracowników, niemniej migranci zapewniali tez podaż pracy w deficytowych zawodach, co pomagało gospodarce. ZUS wskazuje na przykład, że 16,5% cudzoziemców płacących składki znalazło zatrudnienie w przemyśle, część migracji związana była bezpośrednio sektorem informatycznym (4,9%) oraz działalnością profesjonalną (4,3%), za jej przyciąganie pierwotnie odpowiadać miał kontrowersyjny program Poland Business Harbour. Trudno spodziewać się podobnego bodźca w nadchodzących latach. Wręcz przeciwnie – bieżące polityki migracyjne sugerują coraz większe trudności z rekrutowaniem osób zza granicy.

Po drugie, same zmiany demograficzne będą raczej hamulcem niż wzmacniaczem. Badania ankietowe rynku pracy wskazują, że w Polsce zatrudnionych jest obecnie ok. 17,2 mln osób. To raczej szczytowa wartość. W nadchodzących 5 latach, każdego roku z rynku pracy ubywać będzie o około 200 tys. osób – więcej osób będzie kończyć niż zaczynać karierę zawodową. Równolegle coraz trudniej będzie poprawiać wskaźniki zatrudnienia i aktywności zawodowej. Obecnie wskaźnik zatrudnienia to 72,7% - to dużo mniej niż w państwach skandynawskich (76-77%), jednak więcej niż średnia w UE (71,1%). Spodziewamy się jednocześnie problemów z osiąganiem wielkości widocznych w Czechach czy na Węgrzech ze względu na mniejszy stopień urbanizacji (to nie jest bariera nie do pokonania, ale jeśli już to mówimy tu o dziesiątkach lat, a nie kilku latach).

Po trzecie, obok zmian podażowych obserwujemy znacznie mniejsze bodźce administracyjne ze strony podwyżki wynagrodzenia minimalnego. Z jednej strony tzw. płaca progowa, która mogłaby zachęcać pracowników do podjęcia zatrudnienia będzie rosła wolniej. Z drugiej strony oferowane podwyżki będą w mniejszym stopniu poruszać całym rozkładem wynagrodzeń, wywołując dodatkowe efekty wtórne („chce zarabiać więcej, bo osoba, która dotychczas zarabiała ode mnie mniej teraz nagle zarabia więcej”). W 2026 r. płaca minimalna podniesie się z 4646 do 4806 zł (ok. 3,5%), co będzie pozwalało jedynie kompensować wzrost inflacji.

Kontynuacji niskich podwyżek należy spodziewać się w kolejnych latach - bieżące wynagrodzenie minimalne w przeliczeniu na EUR przekracza te widoczne w pozostałych państwach regionu (poza Słowenią) i zaczyna się zbliżać do państw południa. Nawet jeśli silniejsze podwyżki płac będą forsowane przez rządy przechylające się jednak niemal wszędzie w kierunku populizmu, firmy coraz częściej będą wybierać dostosowanie realne (spadki zatrudnienia i automatyzację bądź – to akurat nie wybór, ale skutek – upadłości) lub zostaną do niego zmuszone.

Po czwarte wreszcie, za mniejszym wzrostem konsumpcji przemawia też prawdopodobny wzrost skłonności do oszczędzania w kolejnych latach. Z jednej strony to naturalny proces, gdy społeczeństwa się starzeją. Z drugiej, polski konsument – w zakresie zakupów dóbr trwałych i po części spędzania wolnego czasu – nie różni się już od średniego obywatela Europy. Konsumpcja obecnie sięga 76,6 proc. PKB – to poziom występujący w większości państw rozwiniętych i paradoksalnie nieco większy niż w Niemczech czy Włoszech. To zupełnie inna skala niż w państwach rozwijających zamożność jak np. w Chinach, gdzie współczynnik oscyluje blisko 56,8 proc. PKB

Polscy konsumenci przeznaczają podobne proporcje swoich dochodów na dobra trwałe czy rekreacje. Etap „nadganiania” tego rodzaju wydatków mamy mniej więcej już za sobą. Znaczące różnice wciąż występują głównie w wydatkach związanych z wyjazdami turystycznymi oraz wykorzystaniu restauracji. O ile w tym pierwszym przypadku popyt może realizować się w coraz większym stopniu za granicą, tylko w tym drugim konsumpcja usług może liczyć na dodatkowe wsparcie. Choć na tym etapie to spekulacja.

Mamy więc solidną grupę argumentów przemawiających za lekkim spowolnieniem wzrostu w kolejnych pięciu latach. Czy jednak można coś z tym zrobić? W naszej ocenie pewnie tak. Polska wygląda na kraj, który lepiej może zagospodarować nadwyżki pracowników, jeśli postęp technologiczny i automatyzacja pozwoli zastąpić nisko-produktywne zawody. Niewykluczone, że tacy pracownicy znajdą zatrudnienie w gastronomii i hotelarstwie – oba sektory narzekają na obecnie na niedobór pracowników, a ze struktury wydatków widać, że mają potencjał do rozbudowy. Należy zauważyć jednak, że benefity takich zmian mogą jednak eskalować zmienność i efekty cykliczne - w konsumpcji zaczną pojawiać się lata bardziej tłuste i chudsze. Coś za coś.