Wielka woda. Gospodarcze skutki powodzi.

Zacząć trzeba jednak od podstaw. W przypadku katastrof naturalnych najczęściej w mediach pojawia się odniesienie do kosztów. I tu zaczynają się pierwsze schody, bo z punktu widzenia gospodarki (i wpływu na podstawowe agregaty gospodarcze) jest to pojęcie, które nie mówi nic, bo wrzuca do jednego worka wiele różnych aspektów mieszając je całkowicie: koszt akcji przeciwpowodziowej, odszkodowania dla podmiotów gospodarczych, koszt zniszczonego mienia (w tym kapitału produkcyjnego i nieprodukcyjnego). Dlatego proponujemy inne podejście. Najpierw trochę teorii.

Funkcja produkcji to w języku ekonomii przybliżenie sposobu wytwarzania PKB. A powstaje on w wyniku połączenia pracy, kapitału i technologii lub jak kto woli, pracy, kapitału i ich łącznej produktywności (którą rządzi m. in. technologia, ale też inne aspekty choćby związane z kapitałem ludzkim, czy infrastrukturą publiczną). Zauważmy, że w funkcji produkcji nie ma rządu*. Nie ma, bo niczego nie produkuje, a jeśli już to sumptem podmiotów, których kapitał, praca i technologia już w funkcji produkcji jest. Rząd może jednak prowadzić redystrybucję środków, o czym później. Zauważmy, że na tym etapie w ogóle nie odnosimy się do popytu, lecz tylko do podaży.

Katastrofy naturalne prowadzą do zniszczenia kapitału, strat ludzkich (ograniczenie liczby przepracowanych godzin, całkowite spadki zatrudnienia w wyniku uszkodzeń kapitału i zamknięcia firm, zgonów ludności) oraz obniżenia łącznej produktywności, która objawia się utrudnieniami transportu, awariami i zniszczeniem infrastruktury. Zmniejszenie każdego z czynników produkcji wpływa na zmniejszenie produktu, prosta matematyka. W naszej ocenie daleko bardziej precyzyjne jest jednak rozpatrywanie tego fenomenu jako pewnego ograniczeniu potencjału gospodarki do produkcji. To tak jakby patrzeć na gospodarkę z bardzo odległej perspektywy, gdzie widać mało szczegółów​. Mechanizm jest prosty: mniej czynników produkcji, mniej produktu. Dla osób zaznajomionych w większym stopniu z teorią ekonomii i podstawowym, neoklasycznym modelem wzrostu, gdy na gospodarkę znajdującą się w długookresowej równowadze (steady state) spada katastrofa naturalna, wypada ona z tej równowagi i zaczyna produkować mniej. Od razu jednak zaczyna drogę powrotną do długookresowej równowagi, w tak zwanym międzyczasie osiągając wzrost produkcji szybszy niż w równowadze (por. najprostsza prezentacja modelu Solowa (link). Uwaga jednak: przejściowo produkt musi spaść. Fakt, iż potem przez pewien czas rośnie szybciej niech nie przesłania tego, że rośnie z niższego poziomu. To jednak bardzo teoretyczne rozważania, ledwie pierwsze przybliżenie. W realnym świecie występują ograniczenia, które nie znajdują się w modelu: zmiany preferencji dot. oszczędności, zmiany bilansowe, zmiany kosztu kapitału itp. Bardzo często opisywane powyżej mechanizmy określane są w literaturze mianem bezpośrednich. Bezpośrednich, bo gdy coś zostaje zniszczone, to produkuje mniej.

Poprzednio opisywaliśmy gospodarkę na ścieżce długookresowej równowagi. Wiemy jednak, że gospodarki falują. Przyczyniają się do tego różnego rodzaju szoki oraz ich efekty w postaci krótkoterminowych interakcji pomiędzy podmiotami gospodarczymi, które są następstwem dążenia do jakiejś równowagi. W cyklicznej analizie gospodarek przyjmujemy, że skala wykorzystania czynników produkcji może się wahać (w perspektywie długoterminowej, wzrostowej nie ma to sensu, bo tłumaczy ona zupełnie inne zjawiska). Gdy gospodarka czynniki produkcji wykorzystuje w sposób pełny (bez nadgodzin), wytwarza produkt potencjalny. Można też używać czynników produkcji poniżej potencjału (i nikt tego nie lubi). W pewnych momentach też firmy dają z siebie więcej, aby zaspokoić większy popyt. Pojawiają się nadgodziny, presja na wykorzystanie kapitału (np. ograniczenie przestojów technicznych, wyciąganie sprzętu z magazynów, który w normalnych warunkach nie pracuje), a gdzieś na końcu czai się inflacja (ale to na inną okazję zostawiamy). Funkcja produkcji jest agregatem wszystkich czynników produkcji w gospodarce pochodzących od milionów podmiotów gospodarczych. Nawet jeśli część z nich w wyniku katastrofy naturalnej jest wyłączona z produkcji, inne działają, a nawet przejściowo mogą działać z przekroczeniem potencjału. Popatrzmy na zamieszczoną poniżej mapkę. Pokazuje ona zasięg powodzi dla budynków. W skali całych jednostek administracyjnych obszary objęte zniszczeniami nie mają charakteru masowego. Lokalnie - to katastrofa. Tym samym z jednej strony możemy mieć ubytek produkcji w wyniku zniszczenia czynników produkcji, a z drugiej kontrę w postaci większego wykorzystania tych czynników, które nie zostały katastrofą dotknięte (może to występować zarówno na obszarach dotkniętych powodzią, jak i na obszarach sąsiednich). Samo zniszczenie czynników produkcji na danym terenie nie musi implikować, że produkt spadnie zarówno lokalnie, jak i globalnie (w skali całego kraju). Ostateczny wynik zależy od skali zniszczeń, siły popytu oraz czasu.  W tym momencie rozważania robią się dużo ciekawsze.

Część wydatków/popytu to tzw. "business as usual", czyli dokładnie to, co podmioty wydałyby gdyby katastrofy naturalnej nie było. Z uwagi na fakt, że jednak się ona wydarzyła, część z tych wydatków przejściowo znika (inne potrzeby, brak możliwości realizacji), a część przesuwana jest w czasie "do przodu" (np. zakupy żywności na zapas). Gdy woda opada rozpoczyna się odbudowa (popyt, którego by nie było). I to jest właśnie efekt działania czasu, który umożliwia interakcje pomiędzy podmiotami gospodarczymi. Pojawiają się więc wydatki inwestycyjne na infrastrukturę, budowle, dobra kapitałowe, wydatki na ponowne uzupełnienie magazynów. Gospodarstwa domowe, które tracą majątek stopniowo próbują go odbudować (dotyczy to budynków i budowli, ale także wyposażenia gospodarstwa domowego, które uległo zniszczeniu). To wszystko są elementy pozytywnie wpływające na popyt, a więc też na strumień PKB. Zaspokojenie tego popytu odbywa się sumptem czynników produkcji, które przetrwały oraz tych z całego kraju, przy czym pamiętajmy, że przez pewien czas mogą one dawać z siebie więcej (import zaniedbujemy, choć oczywiście też będzie występował). Obecnie jest na to w gospodarce przestrzeń, szczególnie po stronie wytworów przetwórstwa przemysłowego, które operuje poniżej możliwości produkcyjnych z uwagi na osłabienie eksportu i łańcuchów dostaw. Widzimy więc, że szok typu "powódź" wcale nie musi prowadzić do spadku produkcji. Wszystko zależy od popytu oraz szybkości z jaką odbywa się odbudowa. Pamiętajmy też, że powódź rozegrała się w jeden miesiąc. Podstawową jednostką statystyczną jest kwartał. Przejście od stanu klęski żywiołowej do odbudowy może odbyć się w ramach jednej jednostki "rozliczeniowej", a więc nie statystycznie być może nawet nie zauważymy dołka i górki, zwłaszcza dla całej gospodarki. Paradoksalnie możemy mieć też do czynienia z sytuacją, w której aktywność gospodarcza w danej jednostce rozliczeniowej czasu po prostu wzrośnie (w tym przypadku tak nie będzie, o czym później). 

Co ciekawe, niektórzy autorzy wskazują dodatkowo nawet na pozytywny, długoterminowy efekt odbudowy kapitału w postaci instalacji maszyn i urządzeń o wyższej produktywności (bardziej zaawansowanych technologicznie). Niektórzy jednak kontrują, że regularne zalewanie może mieć długoterminowo niekorzystny wpływ na formację kapitału w ogóle na obszarach objętych zagrożeniem oraz konieczność skupienia wysiłków publicznych i prywatnych na budowaniu kapitału ochronnego, nieproduktywnego, który odciąga środki finansowe, które przeznaczone byłyby w alternatywnym świecie na zastosowania produktywne. Prawdopodobnie wniosek można rozszerzyć na obszary połączone transportowo lub w ramach łańcucha wartości. Czy można to przekładać na efekty dla całej gospodarki? Raczej nie, choć to raczej nasza intuicja niż wniosek wynikający z badań.

Aby popyt się pojawił, bilanse podmiotów gospodarczych (wliczając majątek) muszą być na tyle silne, aby umożliwić wzrost wydatków. Wspomagająco może pojawić się transfer od jednostek z silniejszymi bilansami (rząd, darowizny), kredyty lub/i wypłaty ubezpieczeń. W ekstremalnej, ogólnoświatowej skali widzieliśmy to podczas pandemii. W artykule opublikowanym w ramach opracowań Banku Japonii (link) autorzy wskazują liczne odniesienia literaturowe do owej konieczności ochrony bilansów. Być może najbardziej przekonywującym dowodem jest case study pomiędzy efektami trzęsień ziemi na Haiti oraz w Nowej Zelandii. W pierwszym przypadku odnotowano znaczny, negatywny wpływ na PKB. W tym drugim był on słabo identyfikowalny. Główną różnicą było to, że w tym pierwszym przypadku straty były ledwie w 1% ubezpieczone, w drugim w 80%. Oczywiście przykład ten jest na pierwszy rzut oka dość egzotyczny. Tym niemniej, mechanizm jest zawsze ten sam (i wykorzystują go też modele strukturalne).

Powyższe opisane procesy związane z popytem i zmianą zachowań podmiotów gospodarczych literatura określa zwykle mianem efektów pośrednich, choć nie we wszystkich badaniach analogia jest idealna. 

Postanowiliśmy wyodrębnić tę część gospodarki, gdyż używa ona jednego z czynników produkcji, który jest bardzo trudno odnawialny: gleby. Powodzie powodują zniszczenie zbiorów w sposób bezpośredni (zatopienie tego co aktualnie rosło i nadawało się do zbioru) oraz pośredni przez nadmierne nawodnienie gleby i powodowanie gnicia bryły korzeniowej roślin. Co więcej, czym innym były naturalne wylewy rzek, które ludzkość od tysięcy lat wykorzystywała jako przynoszące odżywcze osady, a czym innym obecne powodzie, które powodują erozję gleb, porywając jej wierzchnią, żyzną warstwę, zostawiając dodatkowo pobojowisko śmieci i często szkodliwych substancji. Wilgotna gleba to też środowisko sprzyjające rozwojowi bakterii i grzybów. Zwykle zniszczeniu ulega też infrastruktura, w tym irygacyjna, ale też w postaci fizycznego kapitału (maszyny i urządzenia, budynki, magazyny). Zwierzęta hodowlane giną lub zostają przemieszczone w nieznanym kierunku. Nic dziwnego - o czym przekonamy się za chwilę - że literatura jest dość zgodna, że największe problemy powodzie powodują właśnie w rolnictwie, a w szczególności w małych gospodarstwach.

Chcielibyśmy czytelnikowi zaoferować przegląd reprezentantów trzech typów badań: dynamicznych ale bez efektów przestrzennych, dynamicznych z efektami przestrzennymi oraz tych opartych na modelach strukturalnych. 

W pierwszej kolejności posłużymy się tu szacunkami pochodzącymi ze wspomnianego już badania opublikowanego przez Bank Japonii, które zostało skonstruowane jako badanie panelowe obejmujące szczegółowe dane w obrębie powodzi występujących na terenach japońskich prefektur. Konstrukcja regresji umożliwia badanie skutków natychmiastowych (tj. występujących w roku powodzi) oraz w następujących latach. Będziemy wyraźnie zaznaczać, które wyniki są istotne statystycznie, a które nie.

Średnia wartość strat majątkowych (opisana w odniesieniu do PKB poprzedzającego rok powodzi) na zalanym obszarze administracyjnym wyniosła 0,2% PKB. To "wartość" średniej powodzi. To ważna liczba do zapamiętania, gdyż te, które pojawią się później odnoszą się właśnie do efektów powodzi o skali powodującej takie straty majątkowe. Dla równego rachunku można byłoby badać teoretycznie efekt powodzi 1% (mnożąc wszelkie szacunki przez 5), lecz wprowadza to dodatkowe źródło błędu dla oszacowań empirycznych, gdyż jest wielce prawdopodobne, że efekty powodzi nie są liniowe względem ich skali, lecz raczej rosną wykładniczo. Efekt takiej powodzi prowadzi do spadku PKB o 0,04% w roku jej wystąpienia. W kolejnych latach efekty nie są istotne statystyczne, choć nie są przy tym też ujemne, lecz zerowe lub dodatnie. Negatywny efekt początkowy może być teoretycznie zasypany. Ciekawe są również szacunki dotyczące wpływu zniszczeń aktywów w podziale na gospodarstwa domowe i firmy. W tym pierwszym przypadku wpływ na PKB jest mały rzędu -0,1% PKB w roku 0. Później lekko dodatni (ale nieistotny statystycznie). W drugim przypadku efekt natychmiastowy wynosi -0,2% PKB (na granicy istotności statystycznej), i jest wyraźnie dodatni w kolejnych latach (w tym w szczególności istotny statystycznie w roku 2). Autorzy nie dostarczyli statystyk dotyczących łącznej istotności dla lat 1 oraz 2, ale na oko wygląda na to, że istotne statystycznie mogłyby być oszacowania, które postulują odrobienie 0,7% PKB w 2 latach po powodzi. Oznaczałoby to odrobienie strat z nawiązką. Oczywiście to dość wybiórczy sposób spojrzenia na badanie. Tym niemniej, opiera się na wynikach, które mają dużą szansę być istotne statystycznie, a więc warto go zacytować. W przypadku statystyk sektorowych autorom udało się uzyskać istotne statystycznie (negatywne) bezpośrednie efekty dla przetwórstwa przemysłowego (brak istotnych statystycznie efektów późniejszych) oraz silnie istotne statystycznie efekty dla budownictwa - co ciekawe, zarówno w okresie zero jak i podczas późniejszej odbudowy. W przypadku sprzedaży detalicznej efekty nie były istotne statystycznie. W dość oczywisty sposób cierpiała produkcja rolna.

Zacytujmy teraz dla odmiany badanie oparte na danych amerykańskich (link). Jest ono o tyle inne, że różnicuje powodzie (małe, duże), a także pozwala na dodanie efektów przestrzennych, które pojawiają się na obszarach sąsiadujących z terenami powodziowymi. Badanie koncentruje się też na nieco innych aspektach dotyczących powodzi - liczbie firm oraz zatrudnieniu. Dzięki elementom przestrzennym badania można uznać, że akcentowany jest tu mechanizm, w którym co prawda czynniki produkcji na danym terenie kurczą się, ale do gry wchodzą czynniki produkcji z terenów sąsiednich, które mogą pracować powyżej potencjału. 

Wyniki badania sugerują wysoce istotny statystycznie, lekko pozytywny wpływ na zatrudnienie i liczbę firm w roku (małej) powodzi. W przypadku powodzi dużych efekt nie jest istotny statystycznie. Dziwne, prawda? Być może ma to związek z faktem, że małe powodzie nie powodują dużych strat majątkowych, a wypłacane odszkodowania (+pomoc rządu) z nawiązką pozwala na szybkie pokrycie strat i niejako wymianę rzeczy, które służyłyby jeszcze jakiś czas. Skoro jednak się "zamortyzowały całkowicie" w sposób niezamierzony, to można je wymienić już teraz. Podawanie parametrów nie ma większego sensu, gdyż wyniki będą odtwarzalne jedynie w przypadku analogicznych miar aktywności, które zastosowano w przypadku USA, a które nie występują w takiej samej formie gdzie indziej. Warto jednak zaznaczyć istotnie negatywny wpływ powodzi na małe firmy rolnicze (z uwagi na specyfikę danych należy raczej rozumieć je jako dokonujące jakichś usług związanych z rolnictwem, a nie rolników per se) oraz pozytywny wpływ na pozostałe firmy usługowe. Wreszcie, badanie ujawnia pozytywne efekty powodzi w hrabstwach sąsiadujących z terenami zalanymi. Sprawdzają się tu przypuszczenia formułowane w akapitach teoretycznych - gdy czynniki produkcji na zalanym terenie nie działają, moce wytwórcze z bezpośredniego ich otoczenia pracują więcej, aby to nadrobić. 

Aby nie przytłaczać czytelników nadmiarem badań i jednocześnie pokazać, że są też badania wychodzące od mikropodstaw, zacytujemy jeszcze inny typ rozwiązania problemu zagadnień przyczynowo-skutkowych związanych z powodzią obrobiony przy użyciu mutacji modelu DSGE (link). Podejście to różni się od prezentowanych wcześniej w dwóch aspektach: 1) oparte jest na modelu strukturalnym (a więc powiązania między zmiennymi mogą występować tylko w formie, którą z góry zakłada model), 2) dotyczy zagregowanej aktywności gospodarczej. Badanie zostało wyprodukowane na danych japońskich (autorzy twierdzą, że rząd dysponuje tam bardzo dokładną bazą danych sięgającą 40 lat wstecz - tylko pozazdrościć). Wyniki sugerują negatywny wpływ na poziom kapitału (efekt bezpośredni) oraz negatywny (sięgający 0,1%) wpływ na strumień PKB w pierwszym okresie po powodzi, który stopniowo zeruje się z upływem czasu. Ścieżka dostosowania produktu i kapitału jest identyczna jak w prostym, neoklasycznym modelu wzrostu. Dodajmy jeszcze, że efekt jest relatywnie mały (0,1% PKB w Polsce odpowiadałoby nieco ponad 3 mld złotych strat), szczególnie w porównaniu do wahań generowanych przez standardowe szoki popytowe i podażowe. Intrygujący wydaje się wpływ na bilanse podmiotów gospodarczych w modelu. Gdyby kształtować go swobodnie (tj. pozwalać na interwencje choćby rządu różnej skali) wyniki mogłyby być zgoła inne (mniej negatywne). Wreszcie, nawiązując do strukturalnej natury modelu, trudno byłoby uzyskać w nim wynik, który implikowałby jakieś nadrabianie wyników PKB w następstwie szoku. Dominacja efektów negatywnych to też więc pewna immanentna cecha modelu. 

Po pierwsze, oprócz ostatniego badania, opartego na danych zagregowanych, badania bardziej szczegółowe były prowadzone w obrębie jednostek terytorialnych, które są znacząco mniejsze niż obszary polskich województw. Im jednostka terytorialna mniejsza, tym powódź prowadzi w niej do większych (w odniesieniu do całości potencjału) strat w kapitale. Logika jest tu prosta. Gdy spojrzymy na mapkę, którą zamieszczaliśmy wcześniej, niektóre gminy i powiaty znacząco zostaną dotknięte powodzią, a niektóre wcale. W skali województwa skala zniszczeń jest relatywnie niższa niż w skali mniejszej jednostki. Tym samym bezpośrednia aplikacja wyników z mniejszych jednostek na większe (a więc z badań na warunki polskie) jest obarczona błędem zawyżenia strat i skali odbudowy. 

Po drugie, przedstawione badania prowadzone były w perspektywie danych rocznych. Rok w gospodarce to okres dość długi, który swoim zasięgiem obejmuje stratę PKB podczas powodzi oraz sporą część odbudowy. W przypadku powodzi wydarzających się na przykład na przełomie roku, efekty mogą rozkładać się bardzo chaotycznie. Autorzy nie kontrolowali bezpośrednio takich efektów. Ba, nie kontrolowali też skali pomocy publicznej (i skali wypłat ubezpieczeń). Trudno się dziwić, bo zebranie tych danych na szczeblu lokalnym to co najmniej wieloletnia droga przez mękę lub coś, co można porównać do wywracania hełmu na lewą stronę. Przedsmak tego mieliśmy zbierając własne dane. Już na poziomie danych zagregowanych (1997 rok) musieliśmy sięgać po skanowane, papierowe wersje dokumentów (GUS). Ustalenie kosztów powodzi w zakresie uszkodzonego mienia, straconych godzin pracy, dokładnych kosztów akcji powodziowej było w zasadzie niemożliwe lub fragmentaryczne.

Po trzecie wreszcie, dyskurs medialny toczy się w krótszych okresach niż roczne. Z tego powodu jakieś efekty negatywne dla PKB w III kwartale mogłyby wystąpić, tym bardziej że zaraz kwartał ten się skończy. Tyle tylko, że 1) nie przekroczą one błędu pomiaru, 2) ich błyskawiczne oszacowanie wymagałoby bardzo szybkiej i dokładnej statystyki dotyczącej działalność małych firm (co jest raczej marzeniem ściętej głowy), 3) już łatwiej będzie uwzględnić zwiększone wydatki publiczne, które... powinny poprawić PKB. Nie oczekujemy też, że pokażą się jakieś efekty w zakresie zatrudnienia w całej gospodarce, czy liczby przepracowanych godzin (te ostatnie dostajemy z takim opóźnieniem, że nie warto sobie nimi zaprzątać głowy). Niewykluczone jednak, że po otrzymaniu pełnych danych jakiś negatywny efekt dla PKB w III kwartale się pokaże. Co do danych rocznych, to inna historia i mamy tu bardzo pozytywny pogląd, co zaraz pokażemy.

W przypadku powodzi z 1997 roku, która - wszystko na to wskazuje - była bardziej dotkliwa niż ta obecnie, szacunki kosztów wskazują na 12 mld ówczesnych złotych. No właśnie - koszty. Jak pisaliśmy na wstępie, nie wiadomo co to właściwie jest i nie potrafimy tego podzielić na straty majątkowe, koszty akcji powodziowej czy stratę strumienia PKB (nie znaleźliśmy żadnego opracowania na ten temat). Gdyby to nie był rok 1997 a 2010, można byłoby pokusić się o jakąś estymację panelową lub poszukać różnic w różnicach, aby jednak ten wpływ na PKB wyznaczyć. Papierowe dane z 1997 roku skutecznie nas do tego zniechęcają. Musimy się zadowolić tym co mamy. W odniesieniu do ówczesnego PKB kraju owe straty wyniosły 2,6% - nie tak wcale mało. Gdyby odnieść to do samych regionów to wyjdzie nawet 10% ich produktu. Tyle tylko, że ta liczba nic nie mówi i - nawet bez liczenia - napiszemy, że nie ma mowy, abyśmy mieli w 1997 roku negatywne wahnięcie PKB w tej skali.

Samą wartość owego kosztu można przełożyć na obecne warunki po prostu dokonując korekty o inflację (wyjdzie wtedy około 35 mld, a więc 1% ubiegłorocznego PKB). Znów jednak tej liczbie brakuje sensu, bo są w niej gruszki, śliwki i mandarynki. Z pewną dozą pewności można jednak stwierdzić, że to szacunek i tak na wyrost. Po pierwsze, udział terenów objętych powodzią w tworzeniu wartości dodanej skurczył się od 1997 roku o 3pp (było 26,1%, jest 22,7%). Po drugie, dotyczy to w szczególności wszystkich sektorów unisono​. Po trzecie, idziemy w mniejszą skalę strat, zwłaszcza w infrastrukturze miejskiej, która jest bardzo kosztowna (kilka rzędów wielkości niższa skala zniszczeń we Wrocławiu). 

To na pewno nie jest więc liczba, która odpowiada wartości pomocy niezbędnej do udzielenia przez rząd. Ta jest być może nawet - nomen omen - o rząd wielkości niższa. Gdyby przyjąć szacunki z Japonii, średnia powódź "warta" w stratach kapitału 0,2% PKB regionu (poprzedzającego powódź) zniszczyłaby 0,2% strumienia PKB w pierwszym roku, ale odrobiła 0,7% w kolejnych dwóch latach. Tegoroczna powódź średnia z pewnością nie jest. Zapewne nie popełnimy dużego błędu mnożąc efekty przez 5. W pierwszym roku spadek PKB w dotkniętych województwach wyniósłby 7 mld zł, co w odniesieniu do PKB całego kraju stanowiłoby coś pomiędzy 0,1-0,2%. Liczba jest zapewne zawyżona, gdyż szacunki nie uwzględniają pozytywnych efektów przestrzennych opisanych w badaniu z USA. Ale niech tam, przyjmijmy właśnie taką. Dużo ciekawiej robi się w kolejnych latach. Jeśli pozytywne efekty pomnożymy również przez 5, kolejne dwa lata przyniosą odbudowę PKB w wysokości 0,8% w skali całego kraju. Reasumując, przy dość konserwatywnych założeniach ogólnopolski spadek PKB z tytułu powodzi wyniesie pomiędzy 0,1-0,2% a następująca po nim odbudowa doda łącznie w dwóch kolejnych latach 0,8% PKB. Pamiętajmy jednak o efektach skali, które opisaliśmy w rozdziale, gdzie przyjęliśmy postawę sceptyków.

Teraz musimy wykonać salto mortale i odwołać się do czegoś, co może wydawać się na pierwszy rzut oka dziwne. 0,8% PKB w kolejnych dwóch latach to ponad 24 mld zł (liczymy w PKB z 2022 roku, a obecnie nominalny PKB rośnie jak na drożdżach i moglibyśmy nawet przyjąć grubo ponad 30 mld zł). Zakładając bardzo konserwatywnie, rząd ściągnie z tego tytułu 0,2% PKB w podatkach. Na jeden rok wychodzi 3 mld zł (na dwa 6 mld zł). Zakładając, że właśnie w takich okolicznościach teoria wspiera użycie długu publicznego, to co najmniej na kwotę 3-6 mld zł rząd mógłby się nawet dodatkowo zadłużyć w celu podstawienia siatki bezpieczeństwa pod bilanse podmiotów gospodarczych. To daje całkiem sporą przestrzeń, tym bardziej że ostatnio pojawiły się rezerwy, które rząd może przesunąć.

Uważamy, że tym razem pomoc udzielana podmiotom i osobom dotkniętym przez powódź będzie raczej hojna (oby była też szybka) - w pierwszym roku urzędowania i przy pierwszej tak poważnej próbie rząd nie może sobie tu pozwolić na wpadki. Lekcją niech będzie opracowanie NIK dotyczące powodzi z 1997 roku (link), które raczej negatywnie opiniowało aspekt czasowy udzielanej pomocy oraz ogólną sprawczość władz. Przy założeniu "odrobienia lekcji", odbudowa może być całkiem szybka, a ochrona bilansów podmiotów gospodarczych - skuteczna. W tym momencie - zupełnie inaczej niż w 1997 roku - rząd ma do dyspozycji sporą pulę środków unijnych, które można rozpisać na projekty dokładnie związane z odbudową oraz zabezpieczeniem przeciwpowodziowym (same odszkodowania to osobna sprawa). Z tego tytułu efekt wypierania kapitału produktywnego przez nieproduktywny pewnie można zaniedbać. Środki unijne są "znaczone" i nie można byłoby ich wykorzystać na nic innego.

Niech za epilog służy następująca refleksja. Nie próbujemy na siłę przekonać wszystkich, że katastrofy naturalne są pozytywne, bo nie są. Żadna miara nie odda skali indywidualnej tragedii i cierpienia. Polemice nie podlega niszczenie majątków, planów i marzeń ludności. Naszym celem było jednak naświetlenie problemu od strony czysto gospodarczej, a do tego właśnie potrzebowaliśmy czegoś, co opisuje aktywność gospodarczą. Wybralismy PKB. Oczywiście można krytykować, że podejście jest nadmiernie optymistyczne. Diabeł jednak tkwi w naszej ocenie w trzech aspektach: 1) gospodarka ma obecnie wolne moce wytwórcze, 2) wyższe wydatki rządowe na odbudowę pozwolą je zagospodarować, 3) w takich warunkach straty fizycznego kapitału i infrastruktury na obszarze relatywnie małym obszarze (w skali kraju) nie muszą decydować o kierunku ruchu (w dół) na aktywności gospodarczej. Ochrona bilansów jest kluczowa. Pamiętajmy też, że alokowane na odbudowę środki polskie oraz unijne puchną z każdym dniem. Mamy wszelkie powody, aby sądzić, iż skala pomocy będzie odpowiednia, a może nawet z górką (patrz pomoc w czasie COVID-19). Efekty gospodarcze pomocy w 2020 i 2021 roku każdy pamięta. Zaryzykowalibyśmy też stwierdzenie, że nie ma co cyzelować. Lepiej przestrzelić niż nie dostrzelić.

PS. Pomysły preferencyjnych pożyczek na likwidację skutków powodzi, które jak się okazało dotyczyły samorządów, byłyby też skuteczne gdyby dotyczyły podmiotów gospodarczych. Wynika to z faktu, że powódź zwykle blokuje kanał pośrednictwa finansowego, a już sam koszt owych pożyczek (niższy od rynkowego 3-4 krotnie) również byłby atrakcyjny.