Zakładamy, że już w tym miejscu czytelnicy drapią się w głowę. Bez obaw. Gdy trafiliśmy na degenów w internecie, sami byliśmy zdziwieni, że ktoś taki istnieje. Szybkie kwerendy wśród znajomywch sugerowali z kolei, że też nie wiedzą o kogo chodzi. Rzadko udaje się opisać zjawisko, które na rodzimym rynku jest tak słabo znane, więc nie mogliśmy się powstrzymać. Artykuł jest o nowej, prawdopodobnie rosnącej liczebnie "klasie inwestorów"*, którzy zachowują się inaczej niż dotychczasowi uczestnicy rynków. Specjalnie dla nich powstają też niejako nowe "klasy aktywów"*, które lepiej służą obsłudze specyficznego apetytu na ryzyko. Degen, degena, degenowi.
* Stosujemy cudzysłów, bo naprawdę trudno nazwać tę grupę inwestorami, tak samo jak trudno nazwać zakłady, w które wchodzą, klasami aktywów.
Degenerat: człowiek, który trwale zatracił normy moralne i poczucie godności. Tak to określenie definiuje słownik języka polskiego (link). Określenie ma oczywiście znaczenie pejoratywne. Z kolei portal polszczyzna.pl (link) idzie dalej. „Degeneratem określa się człowieka, który odznacza się wyłącznie negatywnymi cechami charakteru. Jest to ktoś, kto trwale zatracił wszelkie normy moralne i poczucie godności. Zachowanie degenerata jest zatem zawsze niezgodne z powszechnie przyjętymi i akceptowanymi zasadami. Degenerat nigdy nie przestrzega norm moralnych i społecznych.” Portal podaje też szereg synonimów i wyrazów bliskoznacznych do degenerata: zwyrodnialec, wykolejeniec, zboczeniec, zwyrodniały, wykolejony, zboczony, szumowina, ścierwo, szuja, swołocz, brutal, dręczyciel, oprawca, barbarzyńca, okrutnik, kat, sadysta, potwór, bestia (w ludzkim ciele), dewiant, kanalia, menda, nikczemnik, niegodziwiec, obrzydliwiec, szubrawiec, parszywiec, plugawiec, element, margines (społeczny), męt, patologia, menel, kreatura, bydlak, bydlę, świnia. Wygląda na to, że powszechne użycie i synonimy odeszły w kierunku jeszcze bardziej demonizującym i poniżającym dla osoby określanej mianem degenerata. Tymczasem wypada brać pod uwagę jeszcze inne znaczenie tego słowa, które nie ma już tego zabarwienia, lecz raczej opisuje zachowanie. Chodzi o słowo degen.
Na początku był „zwykły” hazard
W kontekście rynków finansowych również występują osoby nazywane w języku angielskim degenerates, a w skrócie degens. Pojęcie wywodzi się z hazardu i może być stosowane zamiennie z określeniem kompulsywnego hazardzisty (o tym jak dobrze problem jest rozpoznany niech świadczy choćby ten wpis – link). Taka osoba traci nad sobą kontrolę, jej zachowanie jest podyktowane nieodpartym przymusem ciągłej gry. Degenerat zwykle obstawia cokolwiek, tylko dla dreszczyku emocji i zawsze ma silną potrzebę, aby się odegrać. Im bardziej traci, tym obstawia bardziej agresywnie. Ciągle myśli o grze, co w połączeniu z tendencją do ekscytacji z wysokiego poziomu ryzyka zwykle prowadzi do prywatnych dramatów, utraty rodziny, pracy, jakiejkolwiek radości z życia. W sferze tradycyjnego hazardu pojęcie ma (jeszcze) zdecydowanie negatywne znaczenie i rozkwitło w miarę upowszechnienia się gier online na przełomie XX i XXI wieku. Adaptacja tego pojęcia do innych aktywności online pozostawała tylko kwestią czasu.
Rynki alternatywnych aktywów
Społeczność aktywna na rynkach alternatywnych aktywów (np. krypto) nieznacznie przedefiniowała to pojęcie, pozbawiając je wyraźnie negatywnej konotacji. Degeneraci (czyli po ang. degens) często sami siebie tak nazywają będąc w pełni świadomymi swego zachowania, sposobu traktowania rynku oraz swoich finansów. W środowisku mogą być czasem traktowani wręcz z rewerencją jako osoby wyjątkowe, dysponujące wzorcami zachowań, które wyraźnie odstają od reszty ludzi, dla których wzorce te są z reguły nieprzyswajalne ( „ja to robię, ale wy lepiej tego nie powtarzajcie”). Często jest to też określenie zabarwione nieco humorystycznie, z dużym dystansem. Co ciekawe, degeneraci często bywają społecznikami (ale w wąskiej specjalizacji). Doradzają, prowadzą projekty, forsują konstruktywną krytykę względem rynku i systemów obrotu. Bardzo często mają też wysokie kompetencje cyfrowe, połączone z dogłębną (techniczną) znajomością funkcjonowania Internetu. Jedna cecha pozostaje jednak niezmienna: ich rynkowe zachowanie opiera się na wykorzystaniu dużej zmienności do osiągnięcia szybkich zysków. Oczywiście nie zawsze się to udaje.
Degen – środowisko naturalne
W świecie fizycznym degeneracji nowoczesnego wzoru niczym się nie wyróżniają. To nie jest subkultura, która charakteryzuje się ubiorem lub ulubionym miejscem przesiadywania. To raczej głównie zjawisko behawioralna, a degenów spotkać można głównie w Internecie (często nagrywają też filmy na YT, aby pokazać jak obstawiają). A gdzie konkretnie?
Degeni operują przede wszystkim na rynkach o skrajnie wysokiej zmienności i (zwykle, choć nie jest to warunek konieczny) płynności. Ich działalność mocno wykracza poza tradycyjne, "nudne" rynki akcji czy obligacji. Skupiają się na kilku kluczowych obszarach, które dają im szansę na błyskawiczne zyski. Głównym placem zabaw dla są rynki kryptowalut, zwłaszcza te związane z zdecentralizowanymi finansami (DeFi). To tutaj stawiają na niszowe, wysoce spekulacyjne aktywa, które zyskują popularność dzięki szumowi w mediach społecznościowych. Do tych aktywów należą meme coiny (Dogecoin, Sziba Inu, coiny Donalda Trumpa i Melanii), tokeny niszowych projektów DeFi, najczęściej powiązane z niszowymi platformami, wymagającymi tzw. yield farming (link), NFT (non-fungible tokens - link). Im bardziej egzotyczne i niszowe - tym lepiej.
Kultura degenów nie ogranicza się tylko do kryptowalut. Można ich spotkać w internetowych grach hazardowych. Obstawiają tam (często jednorazowo i kompletnie bez wiedzy, bez stosowania zaawansowanego arbitrażu) wszystko to, co jest najbardziej niszowe (np. lokalne ligi w krajach, które wydawać by się mogło iż takich lig nawet nie mają), ale też wydarzenia polityczne, które mają charakter opcji binarnych (tyle, że bez aktywa bazowego – „Czy Trump wygra wybory?). Degeni dobrze czują się na rynkach instrumentów pochodnych, zwłaszcza tam, gdzie można stosować dużą dźwignię. Nieobce jest im uczestnictwo w schematach pump and dump.
Aby była jasność, degeni to nie są zwykli spekulanci. Degeneracja wymaga bardzo dużej dźwigni, gotowości do poświęcenia bardzo dużych pieniędzy w zamian za bardzo wysoką, aczkolwiek mało prawdopodobną wypłatę. Spekulanci zwykle mają swoje mechanizmy kontrolujące ryzyko, wielkość pozycji. Degeni często stawiają wszystko na jedną kartę. Spekulant dysponujący kapitałem 1 mln zł raczej nie przeznaczy więcej niż 10% wartości majątku na jeden „zakład”. Degen nie będzie miał problemu, aby przegrać jednorazowo wszystko (tzn. będzie oczywiście miał z tym problem ex post, ale zaakceptuje taki zakład i w niego wejdzie, jeśli wypłata jest bardzo wysoka). Powoli zaciera się też granica pomiędzy miejscem aktywności degenów: obojętne czy to bardziej tradycyjne obstawianie wyników sportowych (czy e-sportowych), instrumenty pochodne, czy kryptowaluty.
Droga do degeneracji
Przejście od spekulanta do degena to proces, który nie jest przypadkowy, lecz wynika z psychologicznych, socjologicznych i ekonomicznych podatności, szczególnie widocznych u młodych ludzi. Literatura naukowa opisuje profil psychologiczny osób skłonnych do ryzykownych zachowań, które często cechują się impulsywnością, potrzebą poszukiwania silnych wrażeń i brakiem samokontroli. Mogą one również wykazywać syndrom wyższości lub przeceniania swoich umiejętności wierząc, że są w stanie pokonać losowy system dzięki swojej wiedzy. To przekonanie jest silnie wzmacniane przez społeczności internetowe. Kolejnym potężnym motywatorem jest strach przed utratą szansy (FOMO), który popycha do pochopnych decyzji, byle tylko wziąć udział w kolejnym „projekcie”, niezależnie od ryzyka.
Kultura degenów jest w swej istocie zjawiskiem socjologicznym, napędzanym przez unikalne cechy ery cyfrowej. Platformy kryptowalutowe celowo projektuje się na wzór gier wideo, wykorzystując powiadomienia, rankingi i atrakcyjne wizualnie interfejsy**. Ta gamifikacja finansów zmienia poważne spekulacje w ekscytującą grę, obniżając próg wejścia i maskując inherentne ryzyko. Co więcej, internetowe społeczności, jak te na Reddit czy Discord, tworzą hermetyczne grupy, gdzie ryzykowne zachowania są nie tylko akceptowane, ale wręcz celebrowane. W tych bańkach informacyjnych utrata dużej sumy pieniędzy nie jest postrzegana jako porażka, lecz jako "rytuał przejścia" czy nauka. Taka społeczna walidacja i presja grupy zniechęcają do racjonalnego myślenia i skłaniają do podejmowania jeszcze większego ryzyka.
** W podobnych duchu kształtuje się kultura operatorów wojskowych dronów, którzy zabijanie w realnym świecie degenerują do gry komputerowej.
"Na zewnątrz" działają z kolei firmy hazardowe, które stosują wyrafinowane techniki psychologiczne. Ich celem jest przyciąganie nowych klientów i zachęcanie ich do wydawania coraz większych sum. Robią to na przykład poprzez angażowanie znanych osobistości, które promują hazard jako fajny styl życia o niskim ryzyku. Influencerzy w mediach społecznościowych pokazują jedynie swoje wygrane, rzadko wspominając o przegranych, co tworzy nierealistyczny obraz sukcesu. Dodatkowo, dzięki aplikacjom mobilnym, obstawianie stało się niewiarygodnie łatwe i dostępne 24/7, wystarczy zaledwie kilka kliknięć.
Można stwierdzić, że zjawisko degeneracji to wynik przyspieszonego obiegu informacji, mediów społecznościowych i agresywnego marketingu. Ale będzie to tylko część – być może nie najważniejsza - historii, bo olbrzymie znaczenie mają tu także procesy gospodarcze (i automatycznie też społeczne), które z biegiem lat ulegają nasileniu. Wszystko jednak się zapętla, tworząc liczne sprzężenia zwrotne.
Degenów stworzyła … sama gospodarka
Punktem wyjścia są prawdopodobnie rosnące nierówności majątkowe i dochodowe oraz malejąca premia wynikająca z wykształcenia (o obu aspektach kiedyś rozpisałem się kolegą – link). Połączenie obu zjawisk sprawia po pierwsze, że coraz większy odsetek osób może nie widzieć w swojej pracy (i płacy) sensu z przeświadczeniem, że i tak inni wzbogacą się szybciej. Po drugie, zanikająca premia wynikająca z wykształcenia sprawia, że wysokie zarobki można uzyskać tylko po ukończeniu elitarnej uczelni, i dodatkowo wymagać to będzie dużej dozy szczęścia (lub wysokiego kapitału społecznego rodziców). Co więcej, system edukacyjny ma coraz więcej bramek, które można przejść tylko raz, które jednocześnie determinują późniejsze wyniki. Tak jest choćby z egzaminami po szkole średniej w Korei. Są one tak ważne, że często wstrzymuje się ruch samochodowy, a spóźnialscy mogą liczyć na eskortę policji (więcej o specyficznym charakterze edukacji w Korei Południowej można przeczytać tutaj). Wysoki wynik egzaminu determinuje prestiż i jakość kształcenia uczelni, którą można później wybrać. Niski lub średni może być to wyrokiem w kierunku przeciętności i dalszej frustracji. Tak ułożony system sprawia, że dzieci całe życie pracują na jeden egzamin, a wyścig zaczyna się od lat najmłodszych. Nietrudno sobie wyobrazić, czyje dzieci mają większe szanse z uwagi na większe zasoby finansowe. Choć to też bywa loteria. Czy słabszy dzień lub chwilowa niedyspozycja powinna decydować o przyszłości? Ale bywa, że decyduje. System nie zamyka się oczywiście na osoby mniej majętne. Wyzwanie jest dla nich jednak trudniejsze, bo kończą z długiem, który w zależności od wyniku spłacić będzie można łatwiej lub trudniej. Sporo degensów ma koreańskie (lub generalnie azjatyckie) korzenie, gdyż tam systemy „bramek” w edukacji są dość powszechne. USA nadmiernie od tego schematu nie odbiegają.
Władze publiczne próbują projektować rozwiązania, które w założeniu mogłyby powyższym mechanizmom przeciwdziałać, ale inżynieria tego typu jest z jednej strony trudna, a z drugiej często bywa niepotrzebna, gdyż wyborcy oczekują przede wszystkim szybkich rezultatów (zobacz np. tutaj). Królują proste rozwiązania skomplikowanych problemów, które potrafią przysporzyć głosów w wyborach, ale niekoniecznie te problemy rozwiązują.
Degeni biorą więc sprawy we własne ręce.
Spróbujmy się teraz wczuć w ich sytuację. Skoro nie przeszedłem przez bramkę, moje życie będzie przeciętne. Tymczasem można żyć pięknie, co serwują nam bardzo często portale społecznościowe i reklamy. Zysk bez ryzyka! Co ciekawe jednak, degeneraci akceptują nawet ekstremalne ryzyko, więc klientelą tego typu usługodawców nie są. Degeneraci to zwykle nie są osoby biedne (choć nie potrafimy przytoczyć tu konkretnego badania), spauperyzowane w tradycyjnym rozumieniu tego słowa. To osoby raczej średnie, które wiążą koniec z końcem, ale mają bardzo duże aspiracje, aby żyć lepiej. Świadomość nieuchronności swojej sytuacji pozwala na akceptację ekstremalnego ryzyka. Postawić prawie całą pensję na wynik meczu, gdy przelicznik jest 10:1? Bardzo ciekawa oferta. Zagrać całym zgromadzonym kapitałem na decyzję FOMC? Nie ma problemu. YT jest pełny filmów, które pokazują (na żywo) emocje związane z tymi zakładami. Jakie to jest uczucie, gdy w sekundę traci się wszystko? Większość z nas go nie zna, ale większość zapewne jest w stanie wczuć się w stan umysłu osoby, która w ten sposób obstawia.
Regularne inwestowanie – z uwagi na sytuację, presję środowiska, FOMO, osaczenie mediów społecznościowych - nie jest przez degenów w ogóle rozważane. To trwa zbyt długo. Tu wchodzi jeszcze dodatkowy aspekt tj. problem początkowej kwoty w procencie składanym. Skala pomnażania portfela może być przy tej samej inwestycji procentowo identyczna, ale kwota początkowa robi różnicę. Zaczynając od 10 000 zł dużo trudniej przeskakuje się do innej ligi majątkowej przy zwrocie 5% rocznie niż startując choćby od miliona. Relatywny dystans majątkowy, możliwości konsumpcji i prestiż wciąż będą nie do dogonienia z małą kwotą. Wszyscy czujemy relatywną różnicę w majątku pomiędzy 43219 zł, które przy takiej stopie zwrotu można osiągnąć po 30-latach, a 4 321 942 zł, prawda? Co innego obstawić „grubo”, być może uda się szybko taki dystans skrócić. A po przegranej? No cóż, i tak przecież "kokosów" by nie było. Za moment znów uzbiera się jakiś kapitał, a odpowiednio duża dźwignia znów pozwoli go szybko pomnożyć***.
*** Ciekawym elementem rozważań w przypadku takiego profilu ryzyka jest dochód podstawowy. Nietrudno się domyśleć, że osoby obstawiające chętnie na zasadzie wszystko albo nic będą się czuły doskonale dostając comiesięcznie pieniądze na zakład od państwa. Jest to zjawisko nowe, o którym na razie się nie mówi.
Gdy ogon macha psem
Niby chcącemu nie dzieje się krzywda, ale degeneracja ma też szeroki wymiar społeczny. Rosnąca liczba degeneratów sprawia, że rozkwitają kolejne platformy, które próbują ich popyt zaspokoić. Bardzo ciekawy przykładem są tu rynki predykcyjne typu Polymarket. Można na nich obstawiać binarne wydarzenia typu: „Czy w ciągu 30-dni podpisany zostanie traktat pokojowy Rosja-Ukraina?”, „Czy Donald Trump będzie kandydował na kolejną kandencję?”. Z perspektywy uczestników rynku szanse (zmieniające się w czasie rzeczywistym) stanowią cenną wskazówkę dotyczącą oczekiwań, które w przeciwnym wypadku trudno oceniać probabilistycznie tj. nie ma odpowiednich instrumentów finansowych, aby to prawdopodobieństwo policzyć. Sam regularnie oglądamy i korzystamy.
Czym innym jest jednak obstawianie wydarzeń niezależnych od nas (np. czy w ciągu kolejnych 10 dni spadnie więcej niż 10mm deszczu?) a czym innym zjawisk, na które można wywierać wpływ. Tu dobrym przykładem jest choćby wspomniany już zakład o kolejną kandydaturę Donalda Trumpa. Zauważmy, że bez względu na bieżące stawki w zakładzie o deszcz, nie zmusimy go ani do tego, aby zaczął padać, ani do tego, aby przestał. To zdarzenie zupełnie niezależne od naszych działań. Co innego z Donaldem Trumpem. Jeśli zakład będzie dostatecznie popularny i nagle okaże się, że szanse na kolejną kandydaturę wynoszą 10% (choć w świetle obecnego prawa wynoszą one równe 0%), istnieje niezerowe prawdopodobieństwo, że taka możliwość do Donalda Trumpa faktycznie dotrze. Może on z jednej strony podjąć kroki do tego, aby spełnić wolę „ludu” i jednocześnie może pozwolić zarobić osobom, które obstawiły taki scenariusz. Zauważmy, że w takim przypadku nie dochodzi tylko do dystrybucji środków między przegranymi i wygranymi, lecz mamy do czynienia z sytuacją, gdy zakład nawet niewielkiej grupy osób powoduje perturbacje na skalę globalną.
Powyższe procesy będą tylko ulegać nasileniu. Ma to oczywiście również konsekwencje dla inwestorów o mniej ekstremalnych profilach ryzyka. Z jednej strony muszą się oni liczyć z dodatkową zmiennością, z drugiej na trudno wytłumaczalne nieciągłości rynku, z trzeciej, na konieczność jeszcze bardziej uważnej selekcji informacji i być może, z jeszcze większą potrzebą oparcia własnych decyzji i działań na stałych zasadach, aby utrzymać spokój ducha.
