Smok w Polsce

W swojej codziennej pracy analizowaliśmy gospodarkę chińską głównie z uwagi na jej wpływ na światową koniunkturę (z wynikami naszych prac można zapoznać się tutaj: 1, 2, 3). Temat związków Państwa Środka z gospodarką polską nie jest specjalnie eksploatowany. Nic dziwnego - skala nie jest istotna. Relacje PL-ChRL kształtowały się przez lata na zasadzie organicznej - bez pośpiechu i bez nadmiernego rozgłosu. Tymczasem zwiększona obecność Chin w Europie wydaje się tylko kwestią czasu. Jest to związane nie tylko z charakterystyką rozwoju gospodarki chińskiej, ale również z nowymi, czystymi technologiami, których użycie stało się elementem wizji rozwoju Unii Europejskiej. Tak się składa, że Chiny mają tam dominującą lub wręcz monopolistyczną pozycję, a także plasują się jako dostawca najbardziej konkurencyjny cenowo. Kontrolują 90% wydobycia pierwiastków ziem rzadkich, 80% produkcji paneli EV, 60% produkcji turbin wiatrowych, 60% produkcji baterii do samochodów elektrycznych (link). Bez Chin europejska transformacja nie będzie możliwa. 

Nieoczywistym faktem jest, iż w 2022 roku Chiny zajmowały 11 miejsce w rankingu Global Innovation Index (link). Uplasowały się grubo powyżej swojej grupy rówieśniczej (dobranej na podstawie kryteriów rozwoju). To już dawno nie jest Stadion 10-lecia gospodarki globalnej, choć przez ostatnie 30-lat kraje rozwinięte dobrowolnie oddały pole w handlu właśnie Chinom. Kraj ten nadal eksportuje szwarc, mydło i powidło, jednak w głowie Komunistycznej Partii Chin jest promowanie kraju jako eksportera dóbr technologicznych o wysokiej jakości. Ekosystem gospodarki chińskiej zbudowany cierpliwie na mieszance sterowanego rynku i bez demokracji stworzył do tej pory całkiem niezłą platformę do generowania innowacji. Oczywiście wszyscy pamiętają lata kradzieży własności intelektualnej (to nadal trwa), jednak ten "kapitał początkowy" stworzył podwaliny zupełnie nowej gospodarki. Wykresy i tabelka mówi sama za siebie. Są jeszcze pola do poprawy, ale mimo wszystko jest to imponujące. 

Dla porównania dodajmy Niemcy (miejsce 8) oraz Polskę (miejsce 38). Nasz kraj wyraźnie odstaje. Tabelka pokazuje w jakich obszarach odstaje najbardziej. Pocieszeniem może być fakt, że słabe strony można - przynajmniej teoretycznie - łatwo likwidować, szczególnie te dotyczące przyjazności kraju dla biznesu (aż 122 miejsce...) oraz inwestycji typu venture (poprzednie jest zapewne z tym związane). Część problemów będzie wymagała nowego podejścia choćby do podejmowania ryzyka. Część z nich można jednak zalać nowym kapitałem - trzeba go jednak ściągnąć. Chińczycy chętnie go podstawią.

Na początku skupmy się na odpowiedzi na powyższe, wydawałoby się bardzo proste pytanie. Od lat motorem napędowym chińskiej gospodarki był eksport. Dlatego tamtejszy bank centralny tak znaczną rolę przypisywał polityce kursu walutowego, co zresztą widoczne jest w dalszym ciągu. Z uwagi na obecność wciąż relatywnie taniej siły roboczej, szybkiego postępu technologicznego i licznych subwencji do różnego rodzaju branż ze strony rządu*, Chiny wypracowują obecnie gigantyczną nadwyżkę handlową, która gdzieś musi być inwestowana. Najłatwiej inwestycji takich dokonywać na rynku papierów wartościowych, gdyż zapewnia to największy stopień elastyczności. Pekin ma jednak większe ambicje niż sam zysk – chęć odciśnięcia swojego piętna na dłużej na różnych szerokościach i długościach geograficznych oraz uzyskiwanie kontroli nad strategicznymi zasobami (dlatego przedstawione na początku tekstu udziały w zasobach ziem rzadkich uznawane są często za zaniżone, gdyż od wielu lat Chiny wykupują udziały w złożach również poza swoimi granicami). Po okresie zapraszania kapitału zagranicznego do siebie i wymuszonego transferu technologii, chińskie firmy są na tyle dojrzałe, że z powodzeniem konkurują na globalnym rynku, a także coraz szerzej rozsiewają swój potencjał produkcyjny na inne kontynenty. 

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne umożliwiają realizację takiej strategii. Niekoniecznie zawsze musi się to wiązać z podejmowaniem inwestycji zupełnie od zera (tzw. greenfield), czasami łatwiej i efektywniej jest przejąć już istniejące biznesy (aktywność M&A). Z danych Rhodium Group wynika, że ta pierwsza opcja zyskuje ostatnio na sile, przynajmniej jeśli chodzi o kierunek europejski. W 2022 roku, po raz pierwszy od 2008 roku, chińskie inwestycje zagraniczne typu greenfield były większe od aktywności w M&A. Pod kątem struktury inwestycji w ostatnich latach rozwinął się nowy trend – branża motoryzacyjna (auta elektryczne – głównie baterie) oraz szeroko rozumiana branża konsumenta końcowego (w zakresie dóbr finalnych gospodarka chińska jest bardziej innowacyjna niż w obrębie półproduktów lub komponentów). Znaczny spadek odnotowały z kolei branża infrastrukturalna czy finansowa. 

Zaznaczyć warto również jeden ważny aspekt. Mianowicie, jako światowa potęga Pekin od lat dąży do zwiększenia swojej obecności w regionach, gdzie jest coś do "ugrania", gdzie można realizować szeroko rozumiane chińskie interesy. W Afryce, gdzie w grę wchodzi eksploracja surowców, ale też w innych biedniejszych regionach, Chiny były często oskarżane przez zachodnie instytucje międzynarodowe o nakłanianie takich krajów do podejmowania zbyt dużych inwestycji wobec własnych możliwości finansowych. W efekcie nierzadko dochodziło do sytuacji, iż Pekin stawał się właścicielem danej infrastruktury, kiedy dłużnik nie był w stanie regulować swojego zobowiązania. Proceder ten widoczny był nie tylko w Afryce, ale też biedniejszych krajach Azji jak Sri Lanka, czy nawet małych krajach Europy jak Czarnogóra.

Uważny czytelnik zauważy, że temat inwestycji w Europie był najintensywniej grany w okolicach roku 2014-2016, a następnie zainteresowanie Europą zmalało. Obecnie jednak historia zaczyna na nowo się rozkręcać.

Wiemy już, że Chiny w ostatnim czasie podejmują coraz więcej inwestycji typu greenfield w Europie. Jednak skala całkowitych inwestycji zagranicznych (bezpośrednie) w ostatnich dwóch latach zanotowała iście imponujący wzrost. Co istotne, regionem, który zyskał w tym czasie najwięcej jest Europa. Jak na tym polu wygląda Polska?

Krótko mówiąc: słabo. W 2022 roku napływ inwestycji bezpośrednich do Polski z Chin wyniósł skromne 1,3 mld zł. Nie trzeba chyba dodawać, że wartość ta jest znikoma biorąc pod uwagę ogólny napływ rzędu 140 mld zł. Oznacza to, że udział Chin to niespełna 1% i to biorąc pod uwagę spory wzrost (przynajmniej procentowy) w ostatnich kilku latach.

Liczby te są jeszcze słabsze, gdy skupimy się wyłącznie na aktywności M&A, której z punktu widzenia poniższych liczb w zasadzie nie ma. Zachodzi pytanie czy Polska może liczyć na przełom w tym zakresie?

Jeszcze przed wojną szansą był tzw. Nowy Jedwabny Szlak, czyli droga handlowa (zarówno lądowa jak i morska) łącząca Chiny ze znaczną częścią świata. Problem w tym, że po wybuchu wojny w Ukrainie wiele się zmieniło. Dane pokazują, że przewóz kontenerowy na linii Chiny – Europa – Chiny istotnie spadł w ubiegłym roku. Polska także cierpi na całej sytuacji. W scenariuszu, w którym to Rosja przegrywa wojnę/ podpisane zostają dokumenty pokojowe, można sobie wyobrazić powolne odrodzenie chińskiego projektu. W takiej sytuacji można doszukiwać się rosnącego wolumenu chińskich inwestycji bezpośrednich w Polsce. Nie stanie się to jednak z roku na rok. W negatywnym scenariuszu można przypuszczać z kolei, iż położenie geograficzne Polski będzie hamować wzrost BIZ z Chin (tranzyt przez Rosję, Białoruś). Jedno jest jednak pewne – zapędy Pekinu w kwestii zwiększenia swojego znaczenia w Europie nie zmniejszą się. 

Zainteresowanie Chin Europą może w najbliższym czasie wyraźnie rosnąć co najmniej z kilku powodów. Pierwszy jest oczywisty i to Europa będzie zabiegać o produkty chińskie w zakresie technologii związanych z turbinami wiatrowymi, panelami fotowoltaicznymi oraz bateriami. Transformacja energetyczna w Europie wymaga potężnych nakładów kapitałowych a tak się składa, że to właśnie Chiny mają technologie, moce wytwórcze oraz kontrolują odpowiednie pierwiastki konieczne w zastosowaniach bez-emisyjnych. Drugi jest również oczywisty i dotyczy barier celnych. Potężna konkurencyjność cenowa chińskich aut elektrycznych (z którą w parze idzie również jakość - nie potrafimy tego dowieść, ale liczne testy chińskich elektryków sugerują wysoką jakość i powtarzalność produkcji) może w najbliższym czasie spotkać się z barierami celnymi. Są one o tyle problematyczne, że z pewnością wywołają cła odwetowe (zgodnie zresztą z zasadami WTO), które pogrążą europejską motoryzację. Tak czy inaczej, łatwiej zapobiegać niż leczyć. Lepiej produkować wewnątrz wspólnego obszaru celnego niż poza nim. Ostatnie plany inwestycyjne na Węgrzech sugerują, że idziemy w tym kierunku. Po trzecie, ulokowanie produkcji bliżej rynku zbytu może być korzystne z uwagi na aspekty związane z ESG - bliskość ogranicza ślad węglowy transportu, a lokalizacja europejska pozawalać będzie również na dokładniejsze określenie śladu węglowego. Po czwarte, choć temat może się wydawać na wyrost, Stany Zjednoczone oddalają się od Chin jako partnera handlowego. Łatwiej będzie sprzedawać produkty przez spółki córki lokowane w Europie niż z własnego terytorium. To ogólnie rzecz biorąc szansa na dokapitalizowanie spółek europejskich, które ucierpiały na kryzysie energetycznym. Na wszystkich tych procesach może zyskiwać Polska. 

Każdy z łatwością wymieni co najmniej jedną chińską firmę. W istocie na polskiej ziemi działa ich całkiem sporo. Część z nich zarejestrowała oddziały w Polsce, część zadomowiła się wykupując polskie firmy, część posiada sieci dystrybucji w naszym kraju, a część po prostu funkcjonuje, bo z usług korzystają bezpośrednio konsumenci. Dość wspomnieć: Sinohydro Corporation, Nuctech, China Overseas Engineering Group Co., LiuGong, Huawei,  TCL Operations, ZTE, Lenovo, Xiaomi, Alibaba, AliExpress, Temu*, TikTok. W tym ostatnim przypadku warto przytoczyć kilka liczb (link), bo użytkownicy "sami to sobie robią". Można znaleźć informację, że w pewnym momencie TikTok miał 13 milionów użytkowników w Polsce. Niby mało przy Facebooku (26,3 mln), ale już blisko Instagrama (15,7 mln). Liczby nabierają jednak zupełnie innego znaczenia, gdy uświadomimy sobie, że na ostatniej platformie przeciętny użytkownik spędzał 4h miesięcznie, przedostatniej 16h miesięcznie, a w przypadku TikToka liczba ta wyniosła 18h 31minut.

Chińczycy nie stanowią istotnej siły roboczej w Polsce. A przynajmniej liczba wydanych pozwoleń na pracę jest niska (patrz wykres). Nie oznacza to jednak, że nie prowadzą tutaj swoich interesów - podobnie jak w przypadku Ukraińców liczba wydanych pozwoleń zapewne wielokrotnie zaniża faktyczną liczbę zatrudnionych, bo w świetle prawa zatrudnienie to odbywa się na zupełnie innych zasadach. Co ciekawe, wg spisu powszechnego narodowość chińską zadeklarowało 800 osób.

Chińczycy nie stanowią też licznej grupy turystów. To ledwie 0,5% osób odwiedzających nasz kraj w 2022 roku. Liczby te zapewne poprawią się, gdyż od połowy 2023 Chińczycy mogą ponownie podróżować do Polski (przez pewien czas obowiązywał zakaz). Gwoli nic nie wnoszącej ciekawostki podamy, że 1 osoba z kraju środka przenocowała nawet w obiekcie agroturystycznym (dane GUS), być może w tym samym czasie, kiedy przebywał tam 1 Irlandczyk (Irlandka) i 1 Grek (Greczynka). 

Wymiana towarowa z Chinami systematycznie rosła i osiągnęła apogeum w czasie po-covidowego ożywienia. Od tamtej pory obserwujemy pewien regres (po części jest to efekt cenowy). Smok jest widoczny dla Polski przede wszystkim jako źródło podaży. Polski eksport obecny jest w wielkościach homeopatycznych. 

W zakresie struktury importu godny uwagi jest znaczący udział importu dóbr inwestycyjnych z Chin w całości importu Polski (25-30%). Z kolei w przypadku zużycia pośredniego i dóbr konsumpcyjnych udział ten wynosi łącznie 25%. W przypadku eksportu nie za bardzo jest nad czym się rozwodzić.